Porządkowanie przestrzeni narodowej. Przypadek chorwacki.
Maciej Falski
Warszawa 2008
Opowiadanie narodu jest właściwie opowiadaniem jego tożsamości, poszukiwaniem punktów odniesienia wspólnych dla zbiorowości, które mogą się stać ośrodkami jej samowiedzy. Ponieważ tak rozumiana tożsamość nie jest konstrukcją spójną, w książce zrezygnowano z systematycznej prezentacji chorwackich ideologii narodowych, które sprawiałyby wrażenie całości koherentnych i świadomie akceptowanych przez ich głosicieli. Chodzi raczej o to, by pokazać, jak naród opowiada się poprzez teksty literackie, a nie jak poszczególni autorzy tworzą i definiują tożsamość narodową. Literatura bowiem nie dawała jasnej odpowiedzi na pytanie o kształt identyfikacji zbiorowej. Jej głównym zadaniem było stworzenie sfery publicznej, obszaru, w którym doszłyby do głosu różne stanowiska; istnienie sfery publicznej jest zaś jednym z podstawowych warunków nacjonalizacji kultury. Z drugiej strony literatura poprzez stworzenie wspólnej grupy odbiorców przyczyniała się do pogłębienia poczucia wyobrażonej wspólnoty kulturowej narodu, do którego była adresowana i którego problemy poruszała. Zajmowała ona poziom pośredni między tym, co określa się jako „Kulturę Narodową” – normatywny kapitał kulturowy, tworzony i transmitowany przez szkołę – a sferą codzienności. Dokonany przegląd tekstów literackich oraz publicystyki z przełomu XIX i XX stulecia umożliwia wgląd w strukturę chorwackiej opowieści narodowej. Analiza dwóch pojęć, przeszłości oraz terytorium, jest zabiegiem heurystycznym, który ma pozwolić na poruszanie się w rozległym materiale badawczym. W rzeczywistości kategorie przeszłości i terytorium splatają się ze sobą, jako że historia służyła za jeden z ważniejszych argumentów w dyskusji na temat przestrzeni narodowej. Samo pojęcie terytorium naprowadza z kolei na trop kolejnych istotnych kategorii, mianowicie ziemi i rasy, odgrywających coraz ważniejszą rolę w opowieści narodowej. Wszelako oba główne pojęcia analizy uznawane są za kluczowe wyznaczniki miejsca narodu w świecie, definiujące go wobec innych grup oraz wobec czasu. Celem książki jest wyodrębnienie pewnych modeli rozumienia tożsamości chorwackiej narodowej, a więc całości odkrywających się przed okiem badacza, w stanie naturalnym rozproszonych w różnych tekstach różnych autorów.