Pokolenie przerwanej młodości. Antologia współczesnego dramatu chorwackiego
Redakcja: Ana Kodrić Gagro, Jerzy Molas i Patrycjusz Pająk.
Konsultacja naukowa: Boris Senker.
Zagreb : Disput, 2019.
Można powiedzieć: magiczna teatralna szóstka! U Pirandella było to sześć postaci scenicznych, w prezentowanej zaś antologii występuje sześcioro autorek i autorów dramatycznych z Chorwacji. Wybór ich utworów ukazał się nakładem zagrzebskiego wydawnictwa Disput. Stanowi on jednak efekt współpracy chorwacko-polskiej. Pomysłodawcami antologii byli jej redaktorzy: Ana Kodrić Gagro, Jerzy Molas i Patrycjusz Pająk. Publikację dofinansował Wydział Polonistyki UW, wsparło zaś finansowo Ministerstwo Kultury Republiki Chorwackiej. We słowie wstępnym pani minister Nina Obuljen Koržinek możliwość zaprezentowania chorwackich dramatów polskim czytelnikom uznała za „niezwykły zaszczyt”. Sześć tekstów przetłumaczyło sześć osób, w większości związanych z Instytutem Slawistyki Zachodniej i Południowej UW: Janusz Szablewski, Katarzyna Taczyńska, Ewa Wróblewska-Trochimiuk i Anna Boguska. Do środowiska tego nie należy jedynie Dorota Jovanka Ćirlić. Absolwentką warszawskiej slawistyki jest Justyna Kaszczyńska – tłumaczka wstępu, dwóch przedmów oraz not biograficznych.
Jak zaznaczył jeden z redaktorów, Patrycjusz Pająk, dramaty zostały wybrane do antologii z większej liczby tekstów rozpatrywanych przez trzyosobowe gremium, w skład którego weszli: jeden z najbardziej renomowanych teatrologów i jednocześnie dramaturgów chorwackich, Boris Senker, chorwacka reżyserka teatralna i operowa Dora Ruždjak Podolski oraz piszący te słowa. W gronie szczęśliwych „wybrańców” znaleźli się: Mate Matišić (rocznik 1965), Ivan Vidić (rocznik 1966), Tomislav Zajec (rocznik 1972), Ivana Sajko (rocznik 1975), Tena Štivičić (rocznik 1977) i Nina Mitrović (rocznik 1978). O ile dwaj pierwsi (Matišić i Vidić) swoją karierę twórczą rozpoczęli jeszcze w końcowej fazie istnienia socjalistycznej Jugosławii, o tyle pozostała czwórka (Zajec, Sajko, Štivičić i Mitrović) zadebiutowała już w niepodległej Chorwacji. Dramatopisarki i dramatopisarze – pisze Boris Senker – których teksty włączone zostały do antologii (…) [przeżyli] gwałtowny rozpad świata – ich dotychczasowego świata: upadek komunizmu, koniec socjalistycznej Jugosławii, wojnę domową i wreszcie powstanie niepodległej Chorwacji. Wydarzenia te zahamowały dotychczasowy proces indywidualnego rozwoju przedstawicieli tej generacji – „pokolenia przerwanej młodości” (jak je określił Boris Senker).
Publikacja ukazała się w formie „pudełka”, zawierającego siedem „zeszytów”. Tak wydany wybór umożliwia czytelnikowi – co podkreśla przywoływana już wcześniej Nina Obuljen Koržinek – wzięcie do ręki osobno każdego z sześciu (…) utworów i dzięki temu nawiązanie (…) bardziej intymnego kontaktu z tekstami. A teksty te – pisze Patrycjusz Pająk – cechuje (co istotne dla polskiego odbiorcy) uniwersalność tematyczna, choć jednocześnie większość z nich pozostaje zakorzeniona w chorwackich realiach. W realiach tych ważną rolę odgrywają więzi rodzinne. Ta właśnie (rodzinna) problematyka jest podejmowana – choć w bardzo odmienny sposób – w takich utworach, jak: Spotkanie Niny Mitrović (tł. J. Szablewski), Trzy zimy Teny Štivičić (tł. Barabara Kramar), Ktoś inny Ivana Vidicia (tł. A. Boguska) oraz To, czego brakuje Tomislava Zajeca (tł. W. Wróblewska-Trochimiuk). Zdecydowanie uniwersalny jest temat stosunku autorytarnej władzy i elity intelektualnej. To zagadnienie podejmuje Mate Matišić w dramacie Anioły Babilonu. Trawestacja rustykalna (tł. Dorota Jovanka Ćirlić). Do tradycji Miroslava Krležy nawiązuje utwór poetycki i jednocześnie zaangażowany politycznie – Europa. Monolog dla matki Courage i jej dzieci Ivany Sajko (tł. K. Taczyńska).
Jak wspomniałem, obok sześciu czerwonych tomików „book box” zawiera też jeden tomik biały. Zamieszczono tam wstęp (o którym wyżej), trzy przedmowy, a także noty biograficzne. Najobszerniejszy jest tekst przywoływanego już Borisa Senkera. Teatrolog prezentuje analizę literatury dramatycznej w Chorwacji od połowy wieku XX do początku XXI. Wybitna reżyserka Dora Ruždjak Podolski w swoim szkicu zastanawia się, jak jeszcze bardziej doceniać autorów dramatycznych. I odpowiada bez wahania: pisząc o nich! Pisze więc ze swadą, a lapidarnie i z dużą dozą humoru charakteryzuje zamieszczonych w antologii autorów. I tak na przykład Ivana Sajko to „poskramiaczka słów”, a Tomislav Zajec – „twórca małych szklanych figur”.
Autorem tekstu zatytułowanego Dramat chorwacki w Polsce (zarys faktograficzny) jest Patrycjusz Pająk. Szkicuje on dzieje recepcji chorwackiej literatury dramatycznej w naszym kraju, sięgając do lat osiemdziesiątych XIX wieku (ukazały się wówczas pierwsze przekłady na polski Josipa Eugena Tomicia i Ivo Vojnovicia). Dalej wymienia wystawianych na polskich scenach takich wybitnych dramaturgów, jak Miroslav Krleža, Miro Gavran i Ivo Brešan. W dalszych partiach swojego zarysu Pająk skupia się na krótkim omówieniu sześciu tekstów dramatycznych „pokolenia przerwanej młodości”, a także na prezentacji pomysłodawców antologii oraz sylwetek tłumaczy.
Zwraca uwagę bardzo dopracowana wizualnie strona graficzna publikacji (autorzy to Damir Bralić i Andrija Mudnić). Sześć tomików ma okładki w kolorze czerwonym. Czcionka różnego formatu w barwie białej – na zasadzie kontrastu – wykorzystana jest jako świetny element dekoracyjny. Jeden tomik – „wprowadzający” – utrzymany został w bieli. Tytuł zaś – w kolorze czerwonym. Podobnie skontrastowana została wspólna oprawa całego „book boxu”. Przekaz graficzny jest czytelny: przecież gra czerwieni z bielą stanowi symbolikę narodową zarówno chorwacką, jak też polską!
Na koniec pozostaje przypomnieć słowa Dory Ruždjak Podolski: Jak jeszcze bardziej doceniać autorów dramatycznych? Pisząc o nich! I dodać: Czytając ich teksty!