Bośnia – przestrzenie i praktyki sąsiedztwa
Sprawozdanie z badań terenowych studentów Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej UW – Sarajewo’22
Projekt finansowany ze środków Programu Indywidualizacji Kształcenia UW
Projekt został pomyślany jako forma aktywizacji naukowej studentów Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej UW. Jego celem było wprowadzenie uczestników w złożoną tematykę zmian następujących w kulturze i życiu społecznym Bośni i Hercegowiny po wojnie oraz zawarciu układu pokojowego w Dayton w 1995 roku z perspektywy praktyk codzienności oraz z wykorzystaniem narzędzi stosowanych w pracy metodą projektową. Scenariusz przedsięwzięcia został skonceptualizowany wokół takich działań jak: formułowanie pytań badawczych, przeprowadzenie diagnozy, gromadzenie danych w terenie za pomocą metod jakościowych, dokumentowanie i wywoływanie źródeł, analiza materiału badawczego i upowszechnianie wyników. Prace zespołu zostały skoncentrowane wokół fenomenu sąsiedztwa kulturowego (boś. komšiluk), uznawanego za jedną z kluczowych kategorii organizujących bośniackie uniwersum kulturowe. Lokalna tradycja komšiluku oznacza dobrosąsiedzkie relacje oparte na współzamieszkiwaniu przez różne społeczności etniczne i wyznaniowe danego miejsca, a także na wzajemności i zażyłości przejawiających się w zwyczajowych zachowaniach i codziennej komunikacji ich przedstawicieli. Punktem wyjścia podjętych prac było założenie, zgodnie z którym najistotniejszym znaczeniotwórczym kontekstem dla aktualnych przeobrażeń praktyk dobrosąsiedzkich stają się procesy transformacji systemowej i przekształcenia strukturalne Bośni i Hercegowiny, jakie nastąpiły po wojnie lat 90. XX wieku oraz za sprawą porozumień pokojowych zawartych w 1995 w Dayton. Prowadzone przez grupę obserwacje dotyczyły również tego, jak na nowy sposób postrzegania komšiluku wpływają zjawiska europeizacji i globalizacji. Z jednej strony wywołują one zmianę w sposobie postrzegania tego, co lokalne, swojskie, „nasze“, z drugiej sprzyjają kształtowaniu się nowoczesnych form społecznego aktywizmu, odwołującego się do doświadczenia sąsiedztwa. Celem projektu było zatem zaobserwowanie i udokumentowanie przejawów tych procesów i zjawisk.
Projekt realizowany od października 2019 do lutego 2022 roku został podzielony na 2 etapy: teoretyczno-metodologiczny i terenowy.
W projekcie brało udział 11 studentów I i II stopnia ze specjalności serbistycznej, kroatystycznej i bułgarystycznej: Oskar Dalecki, Dorian Kopik, Jakub Kielak, Zofia Kręc, Hanna Łopuszyńska, Natalia Mandryk, Eliza Markiewicz, Mariusz Olczak, Kaja Stelmaszewska, Sylwia Świerczewska, Anna Wadowska.
Całość koordynowały: dr hab. Magdalena Bogusławska prof. UW i dr Angelika Kosieradzka we współpracy z prof. Amela Ljevo-Ovčiną z Katedry Slawistyki Uniwersytetu w Sarajewie (Katedra za Slavistiku Univerziteta u Sarajevu).
Były to m.in.: warsztat historii mówionej prowadzony przez Dominika Czapigo z Ośrodka KARTA i dr Sylwię Siedlecką (luty–marzec 2021), prelekcja Walka o Muzeum Literatury i Sztuk Teatralnych w Sarajewie – możliwość humanistyki naprawczej dr Dominiki Kanieckiej z Instytutu Filologii Słowiańskiej UJ (10.12.2022); ponadto szereg zajęć podejmujących takie tematy, jak: Shooting scripts, czyli narzędzia wizualne w badaniach praktyk społecznych na materiale z obszaru pojugosłowiańskiego oraz Topo-grafie sąsiedztwa – analizy kulturowe, inspirowane literaturą i filmem w Bośni.
W czasie pobytu w Sarajewie uczestnicy w 2-3 osobowych podgrupach realizowali zadania badawcze, dotyczące:
Kultury literackiej Bośni i Hercegowiny
jako sfery koegzystencji różnych tradycji pisarskich i etnopoetyk (boszniackiej, serbskiej, chorwackiej, ale też jugosłowiańskiej, żydowskiej (sefardyjskiej) i romskiej).
Specyfiki lokalnej kultury kulinarnej
jako ważnego elementu komunikacji kulturowej w BiH.
Sarajewskiego pejzażu dźwiękowego
jako czynnika strukturującego miejską przestrzeń oraz modulującego doświadczenie bycia w mieście.
Relacji pomiędzy pamięcią społeczną wielokulturowego miasta a sportem
jako działaniem wspólnototwórczym (na przykładzie pamięci o Olimpiadzie zimowej w Sarajewie w 1984 roku).
Udziału kobiet w sferze publicznej Bośni i Hercegowiny,
w warunkach powojennej traumy i w sytuacji długotrwałego kryzysu instytucji kultury.
Metoda
Eksploracje terenowe były prowadzone z wykorzystaniem metody shooting scripts, opartej na fotografii w funkcji narzędzia pozwalającego weryfikować schematy percepcyjne/myślowe, oraz za pomocą wywiadów z mieszkańcami Sarajewa, studentami, pracownikami instytucji kultury (Univerzitet u Sarajevu, Muzej ratnog djetinjstva, Muzej književnosti i pozorišne umjetnosti, Muzej savremene umjetnosti, Muzej Jevreja Bosne, Kuća sevdaha) i aktywistami miejskimi.
Wyniki
badań studenckich są prezentowane na stronie oraz w mediach społecznościowych ISZiP. Uczestnicy przygotowują także obszerniejszy artykuł podsumowujący projekt, którego publikacja jest przewidziana w czasopiśmie „Adeptus”.