Organizowana przez Zespół Badań Kultur Słowiańskich w Monarchii Habsburskiej, działający przy Instytucie Slawistyki Zachodniej i Południowej, we współpracy z Instytutem Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk oraz Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie wrześniowa konferencja naukowa Budapeszt – miasto Słowian? (1781-1920) podejmie próbę przybliżenia Budapesztu jako „miasta dialektycznego”, którego kulturowe znaczenia kształtowało się na styku etnicznych żywiołów, w tym mającego niebagatelne znaczenie pierwiastka słowiańskiego.
Miasto wyrosło na etnicznie węgierskiej tkance, ale jego cywilizacyjne znaczenie dalece wykracza poza historię Węgier i węgierską pamięć zbiorową. Słowiańskie wątki w jego historii, przestrzeni i narracjach na jego temat pozwalają mówić o Budapeszcie także jako o mieście słowiańskim.
Administracyjnie scalony w 1873 roku, Budapeszt w szybkim tempie przeistaczał się w nowoczesną aglomerację miejską, stającą do walki symbolicznej z imperialnym habsburskim Wiedniem. W przestrzeni tego miasta z różną intensywnością spotykały się elementy węgierskie (madziarskie) i niewęgierskie, w tym zwłaszcza słowiańskie.
Do dziś odnajdziemy w starych dzielnicach Budy i Pesztu liczne pamiątki obecności i wpływu na życie miasta Słowian: Słowaków, Serbów, Chorwatów, Słoweńców, Rusinów, a także Polaków. Wielu z nich (choć w różnym stopniu) traktowało Budapeszt jako przestrzeń w jakimś sensie własną: miejsce życia, edukacji, działalności zawodowej i społecznej, a także instytucjonalnej reprezentacji czy nawet jako pole walki.
By uzmysłowić sobie niebagatelną rolę Budy / Pesztu / Budapesztu dla Słowian, wystarczy wspomnieć, że w mieście tym przez trzydzieści lat żył wpływowy apologeta Słowiańszczyzny, Ján Kollár, w nim też krystalizowała się jego koncepcja wzajemności słowiańskiej; nie bez powodu w tym mieście stoi pomnik Józefa Bema; to tutaj formował się entuzjasta wspólnoty południowosłowiańskiej, Ljudevit Gaj.
Konferencja Budapeszt – miasto Słowian? (1781-1920) to opowieść o obecności Słowian w Budzie / Peszcie / Budapeszcie i ich ponadstuletnim wpływie na kształt i kulturowe znaczenie miasta wyznaczonym przez daty podpisania patentu tolerancyjnego przez Józefa II (1781) i układu w Trianon (1920).
Przedmiotem konferencyjnych rozważań będą zagadnienia:
• obecność w przestrzeni Budapesztu Słowian – Słowaków, Serbów, Chorwatów, Słoweńców, Rusinów, Polaków – a także nie-Słowian; interferencje między grupami etnicznymi zamieszkującymi Budapeszt;
• miasto jako struktura komunikacyjna i tygiel medialny; usieciowienie Budapesztu z innymi miastami zamieszkiwanymi przez Słowian;
• Budapeszt jako rynek pracy, kuźnia elit zawodowych (w tym administracyjnych i politycznych), skupisko rozmaitych instytucji, a także przestrzeń uwidoczniania się klas społecznych, mniejszości (etnicznych, narodowych, religijnych, społecznych) oraz migrantów;
• Budapeszt jako przestrzeń praktyk i identyfikacji codziennych dla Słowian, scena praktyk okolicznościowych, a także tworzonych przez słowiańskich mieszkańców map mentalnych i swoistych mitologii miejskich;
• kultury pamięci tworzone w Budapeszcie przez niewęgierskie wspólnoty lokalne, słowiańskie polityki upamiętniania; transformacje przestrzeni publicznej miasta na potrzeby różnych grup jego mieszkańców;
• wewnętrzny vs. zewnętrzny portret Budapesztu: miasto w oczach stałych i sezonowych mieszkańców oraz podróżników.
Organizatorzy
Zespół Badań Kultur Słowiańskich w Monarchii Habsburskiej:
Dr Anna Kobylińska, Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej UW
Dr hab. Maciej Falski, Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej UW
Dr hab. Aleksander Łupienko, prof. IH PAN, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN
Partnerzy
Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN
Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie
Data i miejsce obrad: 25-26 września 2025 r., Kraków
Języki wystąpień: polski, angielski