Rewolucje w polskiej i czeskiej literaturze i sztuce XX wieku
Rewolucje w polskiej i czeskiej literaturze i sztuce XX wieku. Revoluce v polské a české literatuře a umění 20. století.
Tom pod redakcją Grzegorza P. Bąbiaka i Patrycjusza Pająka.
Warszawa 2021
Rewolucja pożera własne dzieci – mówił Robespierre. Tymczasem też – jak pisze jeden z Autorów tomu – jej dzieci piją mleko! Piją i przetrawiają rewolucyjne treści, przeżuwają wywrotowe idee, wyciągają z nich nowe treści, a także polemizują z wyjściowymi dogmatami i doktrynami. Tworzą również alternatywne koncepcje, rozciągają je poza politykę i przenoszą na inne obszary – również szeroko pojętej kultury.
O tym właśnie, o dalszym życiu rewolucji, o jej konsekwencjach i dziedzictwie, a także swoistym „rozmyciu” idei rewolucyjnej w kulturach polskiej i czeskiej w wieku XX piszą badacze z Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Karola w Pradze. Prezentowany tom zawiera dziewięć tekstów opublikowanych pod redakcją Grzegorza P. Bąbiaka i Patrycjusza Pająka.
Jedną z konsekwencji rewolucji były przemiany obyczajowe. Na ziemiach polskich nabierały one rozpędu po roku 1918. Boy-Żeleński był ich płomiennym głosicielem na łamach międzywojennej prasy. Artykuły Boya stanowią „zapis zachodzących przemian” (G. P. Bąbiak). Radykalnie zmieniał się stosunek do Kościoła. Świadectwem tego były antyklerykalne żarty drukowane w krakowskim „Bocianie”. Również w Czechach dojrzewała myśl, że „wiara wymaga rewolucji”. Kierował się nią Josef Florian – propagator konieczności „uduchowienia czeskiej kultury” na bazie zliberalizowanego katolicyzmu (D. Sosnowska). W czeskiej kinematografii przełomu lat dwudziestych i trzydziestych XX w. zaczęły się pojawiać dzieła eksponujące „rewolucję zmysłów”. Takie obrazy, jak „Erotykon” i „Ekstaza” realizował światowej sławy reżyser Gustav Machatý (P. Pająk). Wielką popularnością cieszył się w Czechosłowacji lat trzydziestych edukacyjny film pt. Procitnutí ženy, promujący ideę wyzwolenia kobiet. „Tendencje modernizacyjne i demokratyzacyjne miały mocne podstawy w myśli Masaryka” (L. Heczková, K. Svatoňová). „Wiek dwudziesty przyniósł rewolucję w rozumieniu tego, co to znaczy być kobietą”. W dalszej konsekwencji powstały studia genderowe i zaistniał w społecznej świadomości typ osoby transseksualnej (obraz Lili Elbe w niemieckojęzycznej prasie morawskiej; O. Słowik).Istotnym elementem dyskursu emancypacyjnego w Polsce międzywojennej była ankieta przeprowadzana na łamach tygodnika „As” w roku 1935. Wiele już mówił sam tytuł: Typ współczesnej kobiety (A. Wotlińska). Burzliwe przemiany polityczne i społeczne na początki XX wieku miały znaczący wpływ nie tylko na kinematografię, ale też na literaturę. Czeska fantastyka naukowa ewoluowała w kierunku science-fiction, odchodząc od faworyzowanego przez nią wcześniej średniowiecza (V. Vaněk). Zanegowaniem fasadowego obrazu Zwycięskiego Lutego 1948 w literaturze czeskiej były nieoficjalne teksty prozatorskie i poezja, powstające od końca lat czterdziestych (J. Królak). Stanowiły one bezpośrednią reakcję na rewolucyjne przemiany. Swoistą ich kontynuacją w kulturze polskiej i czeskiej była kontrkultura muzyczna młodzieży – owych „dzieci rewolucji pijących mleko” (M. Friedrich).