Maciej Falski
Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej, Warszawa 2008
Opowiadanie narodu jest właściwie opowiadaniem jego tożsamości, poszukiwaniem punktów odniesienia wspólnych dla zbiorowości, które mogą się stać ośrodkami jej samowiedzy. Ponieważ tak rozumiana tożsamość nie jest konstrukcją spójną, w książce zrezygnowano z systematycznej prezentacji chorwackich ideologii narodowych, które sprawiałyby wrażenie całości koherentnych i świadomie akceptowanych przez ich głosicieli. Chodzi raczej o to, by pokazać, jak naród opowiada się poprzez teksty literackie, a nie jak poszczególni autorzy tworzą i definiują tożsamość narodową. Literatura bowiem nie dawała jasnej odpowiedzi na pytanie o kształt identyfikacji zbiorowej. Jej głównym zadaniem było stworzenie sfery publicznej, obszaru, w którym doszłyby do głosu różne stanowiska; istnienie sfery publicznej jest zaś jednym z podstawowych warunków nacjonalizacji kultury. Z drugiej strony literatura poprzez stworzenie wspólnej grupy odbiorców przyczyniała się do pogłębienia poczucia wyobrażonej wspólnoty kulturowej narodu, do którego była adresowana i którego problemy poruszała. Zajmowała ona poziom pośredni między tym, co określa się jako „Kulturę Narodową” – normatywny kapitał kulturowy, tworzony i transmitowany przez szkołę – a sferą codzienności. Dokonany przegląd tekstów literackich oraz publicystyki z przełomu XIX i XX stulecia umożliwia wgląd w strukturę chorwackiej opowieści narodowej. Analiza dwóch pojęć, przeszłości oraz terytorium, jest zabiegiem heurystycznym, który ma pozwolić na poruszanie się w rozległym materiale badawczym. W rzeczywistości kategorie przeszłości i terytorium splatają się ze sobą, jako że historia służyła za jeden z ważniejszych argumentów w dyskusji na temat przestrzeni narodowej. Samo pojęcie terytorium naprowadza z kolei na trop kolejnych istotnych kategorii, mianowicie ziemi i rasy, odgrywających coraz ważniejszą rolę w opowieści narodowej. Wszelako oba główne pojęcia analizy uznawane są za kluczowe wyznaczniki miejsca narodu w świecie, definiujące go wobec innych grup oraz wobec czasu. Celem książki jest wyodrębnienie pewnych modeli rozumienia tożsamości chorwackiej narodowej, a więc całości odkrywających się przed okiem badacza, w stanie naturalnym rozproszonych w różnych tekstach różnych autorów.