Nośniki pamięci w dyskursie i praktyce turystycznej
Projekt skierowany był do studentów studiów drugiego stopnia wszystkich specjalizacji realizowanych w Instytucie Slawistyki Zachodniej i Południowej w ramach przedmiotu „Projekt naukowy”, którego zasadniczym założeniem (tak jak i realizowanego projektu) jest włączanie studentów II stopnia studiów w badania prowadzone przez pracowników naukowych, co z kolei pozostaje w zgodzie z postulatem formowania uczelni badawczych, a zatem również ze strategią doskonałości wdrażaną na Uniwersytecie Warszawskim. Projekt realizowany był i koordynowany przez międzyinstytutowy Interdyscyplinarny Zespół Badań Kultury Komunizmu w Krajach Europy Środkowo-Wschodniej i na Bałkanach. Wzięło w nim udział siedmioro studentów (w tym jedna doktorantka) oraz troje pracowników naukowych (dr hab. Magdalena Bogusławska, dr hab. Zuzanna Grębecka, dr hab. Robert Kulmiński).
Część pierwszą rozpoczęliśmy od prac prowadzonych metodą laboratorium kulturoznawczego (nawiązując tym samym do przedsięwzięć edukacyjno-badawczych takich uczonych, jak Charles Peirce, Aby Warburg, a zwłaszcza Claude Lévi-Strauss) przyjmując otwartą formę swobodnej wymiany refleksji i stwarzając warunki do tzw. „współmyślności”, czyli takiego rodzaju współpracy ze studentami, który zapewni, że proces wytwarzania wiedzy będzie przebiegał kolektywnie, we współpracy prowadzącego i słuchaczy, nie tylko w sali wykładowej, ale również w terenie we współpracy z tzw. interesariuszami zewnętrznymi. Podjęliśmy refleksję nad wybranymi tekstami teoretycznymi z zakresu upamiętniania komunizmu, wykorzystaliśmy je następnie do wspólnej analizy sposobów prezentacji dziedzictwa komunistycznego w przewodnikach turystycznych (czeskich i Bułgarskich) oraz omówienia spaceru eksperckiego po socjalistycznej Warszawie z Jackiem Dudą z Free Walking Tour, który odbyliśmy 15 maja 2018. Tę część realizacji projektu zakończyliśmy dyskusją, dla której punktem wyjścia stał się wykład dra Łukasza Bukowieckiego o nieistniejących, niezrealizowanych koncepcjach warszawskich muzeów, przede wszystkim Muzeum Komunizmu w Pałacu Kultury w Warszawie. Ta część projektu miała charakter ćwiczeniowy – służyła weryfikacji narzędzi badawczych, wypracowaniu języka analizy interesujących nas zjawisk, a także skonstruowania modelu badań porównawczych, które stały się celem kolejnych naszych aktywności.
W kolejnym etapie zaprojektowaliśmy i odbyliśmy sprofilowane tematycznie objazdy naukowe po Nowej Hucie (24-25 listopada 2018), Belgradzie (21-24 marca 2019), Jáchymovie (11-14 kwietnia 2019) oraz Sofii (10-12 maja 2019). Wyposażeni w zasadnicze dla badań turystyki kulturowej oraz upamiętniania komunizmu koncepcje, teorie pamięci zbiorowej, zagadnienia z zakresu ostalgii czy jugnostalgii zebraliśmy materiał badawczy i stosując różnorodne metody badawcze, by w ten sposób stworzyć podstawę dla ujęć komparatystycznych.
Realizację projektu zakończyliśmy opracowaniem internetowej mapy eksplorowanych miejsc, na której umieściliśmy materiały dokumentujące nasze badania oraz prezentujące rezultaty poszczególnych jego etapów. Pracowaliśmy, wypróbowując nowe metody badawcze, a nasze wyniki systematycznie rejestrowaliśmy. Wytworzone w toku prac terenowych źródła opracowaliśmy w formie eseju wizualnego, podczas warsztatu muzealnego nagraliśmy pocztówki kuratorskie, sporządziliśmy również obfitą dokumentację fotograficzną. Podczas objazdów intensywnie współpracowaliśmy z różnymi instytucjami – Katedrą Slawistyki Uniwersytetu w Belgradzie, Wydziałem Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Sofijskiego im. św. Klemensa z Ochrydy czy Katedrą Historii i Teorii Architektury Uniwersytetu Architektury, Budownictwa i Geodezji w Sofii. Przygotowaliśmy również ekspertyzę, która zostanie przekazana czeskiej instytucji odpowiedzialnej za przygotowanie jachymovskiej ścieżki edukacyjnej. Wśród rezultatów tych form współpracy należy wymienić popularyzację prowadzonych przez nas badań oraz nawiązanie relacji instytucjonalnych, a wskutek tego również usieciowienie Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej jako jednostki badawczej. Ponieważ interesowały nas między innymi sposoby instytucjonalizowania pamięci, współpracowaliśmy również z przedstawicielami muzeów, przewodnikami miejskimi, kuratorami wystaw oraz członkami stowarzyszeń obywatelskich.
Całość realizacji projektu została zaprezentowana przez Zespół podczas spotkania otwartego na Uniwersytecie Warszawskim (4.06.2019).
Prezentacja projektu
[Dostępna po kliknięciu w zdjęcie, długo się ładuje, ale warto…]
Podsumowując, realizacja tego projektu rozgrywała się w konsekwencji co najmniej na trzech poziomach:
– dydaktycznym (poznanie specjalistycznych narracji o budowania przekazu turystycznego, w tym przede wszystkim różnorodnych form prezentacji oraz praktyk i strategii tekstualnych, służących włączaniu problematycznego, często niechcianego, dziedzictwa komunizmu we współczesną świadomość społeczną i obieg kulturowy);
– metodologicznym (zapoznanie z różnymi metodami antropologicznymi, metodami pracy w terenie, zbierania danych i wytwarzania źródeł);
– instytucjonalnym (współpraca z różnorodnymi instytucjami zewnętrznymi:uniwersytety, muzea, instytucje kultury).
Realizacja projektu Zwiedzając komunizm. Nośniki pamięci w dyskursie i praktyce turystycznej umożliwiła uczestnikom realizację takich efektów uczenia się, jak:
- doskonalenie technik wywoływania/zbierania i systematyzacji danych jakościowych (w tym narzędzi wizualnych w funkcji analizy społeczno-kulturowej);
- umiejętność formułowania pytań i tez badawczych;
- pogłębienie i zastosowanie wiedzy specjalistycznej z zakresu studiów nad kulturą komunizmu oraz nad społeczną pamięcią o tym historycznym doświadczeniu w kontekście kultur narodowych oraz w perspektywie regionów (środkowoeuropejskiego i bałkańskiego);
- ćwiczenie sprawności w posługiwaniu się językiem kierunkowym w naturalnych/autentycznych sytuacjach komunikacyjnych;
- umiejętność wykorzystania instrumentarium komparatystyki kulturowej do analizy, problemowego uporządkowania oraz interpretacji zgromadzonego materiału terenowego;
- publiczna prezentacja wyników badań;
- rozumienie etycznych aspektów prowadzenia badań w terenie;
- wykorzystywanie metodologii badawczej oraz narzędzi (także cyfrowych) nauk humanistycznych oraz prezentowanie i syntetyzowanie uzyskanych tymi metodami danych; dostosowanie istniejących lub tworzenie nowych narzędzi badawczych dla celów własnych badań;
- umiejętność interpretowania zgromadzonego materiału uwzględniając kontekst historyczny, społeczny i polityczny;
- pogłębienie i zastosowanie wiedzy specjalistycznej z zakresu studiów nad kulturą komunizmu oraz nad społeczną pamięcią o tym historycznym doświadczeniu;
- wykazywanie troski o dziedzictwo kulturowe i świadomości jego znaczenia dla życia społecznego;
- zaangażowanie w dialog społeczny i międzykulturowy ze zrozumieniem i empatią;
- dostrzeganie wagi refleksji kulturoznawczej dla życia społecznego i konieczności jej rozwoju;
- współdziałanie w zespole z innymi osobami;
- zaangażowanie się w prace zespołowe ze świadomością wagi wspólnego działania i etyczną za nie odpowiedzialnością.